تخمک گذاری (Ovulation) به‌عنوان مرحله‌ای در چرخه قاعدگی زنان شناخته می‌شود که در آن یک تخمک بالغ از تخمدان‌ها آزاد می‌شود. تخمک در یک فضای پر از مایع در تخمدان‌ها بالغ می‌شود که در زمان تخمک گذاری پاره شده یا از بین برود.
تخمک گذاری نتیجه تغییرات دوره‌ای هورمونی در بدن یک زن پس از بلوغ است. دراصل تخمک گذاری بارورترین دوره چرخه قاعدگی زنان است. بنابراین، اگر زنی در روزهای نزدیک به تخمک گذاری رابطه جنسی داشته باشد، احتمال بارداری او بیشتر خواهد بود. زمانی که یک زن قصد بارداری داشته باشد، یا حتی برعکس این قضیه به‌هیچ عنوان نمی‌خواهد بارداری را تجربه کند، تشخیص علائم و زمان تخمک گذاری موضوع مهمی است که باید از آن آگاه باشد. در این مقاله قصد داریم توضیحات کاملی در مورد تخمک گذاری در اختیار شما قرار دهیم.
تخمک گذاری چست؟
تخمک گذاری در اصل فرآیند آزادشدن تخمک از تخمدان‌هاست. اگر قاعدگی منظمی داشته باشید؛ معمولا 14 روز قبل از شروع پریود بعدی، تخمک گذاری دارید. تخمک گذاری معمولا در اواسط چرخه قاعدگی اتفاق می‌افتد، اگرچه زمان دقیق آن در زنان متفاوت است و نمی‌توان یک زمان مشخص برای همه درنظر گرفت.
تخمک گذاری چه زمانی رخ می‌دهد؟
به طور متوسط 14 روز پس از اولین روز قاعدگی، تخمک گذاری رخ می‌دهد. اکثر زنان 8 تا 21 روز از روز اول سیکل قاعدگی، تخمک گذاری می‌کنند. این قضیه با پارگی فولیکول به اوج خود می‌رسد و تخمک شروع به حرکت در امتداد لوله‌های فالوپ به سمت رحم می‌کند.
پس از تخمک گذاری، تخمک برای لقاح و باروری در دسترس است. در این زمان فاز لوتئال چرخه قاعدگی رخ می‌دهد که با تبدیل فولیکول پاره شده به جسم زرد تبدیل می‌شود. این امر پوشش داخلی رحم، آندومتر، را به یک آندومتر لوتئین‌دار تبدیل می‌کند که ضخیم‌تر و نرم‌تر است. این به منظور آماده شدن برای پذیرش یک تخمک بارور شده است.
اگر لقاح اتفاق نیفتد، دیگر نیازی به این پوشش نیست و در طی فرآیندی که به عنوان قاعدگی شناخته می‌شود، دیواره رحم ریزش کرده و فرد پریود می‌شود. روزهای نزدیک به تخمک گذاری به عنوان بارورترین دوره شناخته می‌شود که احتمال بارداری یک زن بیشتر است. اگرچه بین زنان اختلاف زیادی وجود دارد و دوره باروری معمولاً از روز 10 تا 18 و در یک چرخه استاندارد 28 روزه طول می‌کشد.
بسیاری از زنان می‌توانند نزدیک بودن تخمک گذاری را با تغییرات مختلف در بدن خود احساس کنند؛ به طورکلی تخمک گذاری با علائمی همراه است که در ادامه این علائم را به شما معرفی خواهیم کرد.
بهترین متخصص زنان و زایمان در استان کرمان
تخمک گذاری موفق چه علائمی دارد؟
شاید سوال بسیاری از زنان این باشد که از کجا بفهمم تخمکم آزاد شده است؟ تخمک گذاری با علائمی همراه است و شما این علائم را می‌توانید به راحتی در بدن خود احساس کنید. این علائم می‌توانند به برخی از زنان کمک کنند تا زمان دقیق تخمک گذاری را تشخیص دهند. موارد زیر علائم تخمک گذاری موفق هستند:
- تغییر ترشحات دهانه رحم و واژن: مخاط تولید شده در دهانه رحم در طول تخمک گذاری تقریبا سفید و کش‌دار می‌شود و شما از این موضوع می‌توانید به‌راحتی متوجه شوید که زمان تخمک گذاری شما نزدیک است.
- افزایش دمای بدن: دمای پایه بدن در روزهای نزدیک به تخمک گذاری حدود نیم درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد. می‌توانید هر روز صبح با یک دماسنج دمای بدن خود را اندازه بگیرید. باروری معمولاً در طی 2 تا 3 روز در حدود زمانی که دمای پایه افزایش می‌یابد، در بالاترین میزان است.
- درد خفیف لگنی یا شکمی: زمانی که به روزهای تخمک گذاری نزدیک می‌شود؛ ممکن است در سمت راست یا سمت چپ شکم مطابق با سمت تخمک گذاری درد داشته باشید.
- حساسیت به بو: برخی از زنان در دوران تخمک گذاری به بوها حساسیت بیشتری دارند؛ این حساسیت معمولا به علت تغییرات هورمونی در بدن است.
- میل جنسی بیشتر: معمولا در روزهای قبل از تخمک گذاری زنان میل جنسی بیشتری دارند.
- خونریزی خفیف یا لکه‌بینی: برخی افراد با نزدیک شدن به دوران تخمک گذاری لکه بینی خفیفی را تجربه می‌کنند. حدود 5 درصد از افراد ممکن است خونریزی را در وسط چرخه قاعدگی خود تجربه کنند که در حدود زمان تخمک گذاری است.
- نفخ: گاهی اوقات افراد قبل و در حین تخمک گذاری احساس نفخ می‌کنند؛ با این حال، نفخ می‌تواند در زمان‌های دیگر چرخه قاعدگی شما نیز رخ دهد و این علامت برای همه زنان نیست!
- تغییرات اشتها: تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که ممکن است تغییرات اشتها تحت تأثیر هورمون‌ها در طول تخمک گذاری باشد، با این حال، تحقیقات بیشتری در این زمینه موردنیاز است.
داشتن دوره‌های قاعدگی بسیار کوتاه (کمتر از ۲۱ روز) یا بسیار طولانی (بیش از ۳۵ روز)، عدم پریودی بدون وقوع بارداری همچنین تغییرات دمای بدن هم جزء علائم تخمک گذاری هستند.
چند روز بعد از تخمک گذاری احتمال بارداری وجود دارد؟
محاسبه زمان تخمک گذاری بعد از پریود برای بارداشدن دغدغه بسیاری از زنانی است که قصد بارداری دارند. تخمک آزاد شده از تخمدان‌ها حدود 12 تا 24 ساعت پس از آزاد شدن بارور می‌شوند. اسپرم می‌تواند در حدود 3 تا 5 روز پس از رابطه جنسی در دستگاه تناسلی زن وجود داشته باشد. زمانی که اسپرم در طول تخمک گذاری در لوله‌های فالوپ باشد، شانس باردار شدن بیشتر است.
معمولا 14 روز قبل از شروع پریود جدید، شما تخمک گذاری دارید؛ (یعنی تقریبا دوازده تا چهاردهمین روز سکیل قاعدگی شما). داشتن رابطه جنسی منظم از 3 تا 4 روز قبل از تخمک گذاری تا یک روز پس از تخمک گذاری، شانس باردار شدن را بهبود می‌بخشد. بارداری به احتمال زیاد در روزهای نزدیک به تخمک گذاری اتفاق می‌افتد. بنابراین اگر می‌خواهید باردار شوید، مهم است که بدانید در چه زمانی تخمک گذاری دارید.
اگر سیکل قاعدگی 28 روزه ندارید، می‌توانید با پیگیری زمان شروع و پایان قاعدگی، طول دوره و زمان احتمال تخمک گذاری خود را پیدا کنید. بسیاری از اپلیکیشن و سایت‌ها موجود می‌توانند به شما برای پیش بینی زمان تخمک گذاری کمک کنند.
مطلب پیشنهادی: رابطه کم کاری تیروئید با تخمک گذاری و ناباروری و دوران بارداری
دلائل تخمک گذاری نامنظم
برخی از زنان به طور منظم تخمک گذاری نمی‌کنند. این امر در دو تا سه سال اول پس از شروع قاعدگی و در زمان منتهی به یائسگی رایج است. برخی از بیماری‌ها، مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و آمنوره (زمانی که عادت ماهانه به دلیل ورزش زیاد یا دلائل دیگر متوقف می‌شود) ممکن است باعث تخمک گذاری نامنظم شوند. زنانی که شرایط هورمونی خاصی دارند؛ ممکن است اصلا تخمک گذاری نداشته باشند.
نکته مهم اینجاست که در برخی از موارد تخمک گذاری ممکن است به دلیل مشکلات زیر مختل شود:
- هیپوتالاموس: مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک، ورزش بیش از حد سخت، استرس طولانی مدت و …
- هیپوفیز : رشد خوش‌خیم غده هیپوفیز یا آسیب هیپوفیز
- تخمدان‌ها: نارسایی تخمدان، ضربه یا برداشتن تخمدان
اگر در تلاش برای باردار شدن هستید و تخمک گذاری ندارید، صحبت با یک پزشک متخصص می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند. با تغییرات سبک زندگی و داروهای باروری که توسط پزشک برای شما درنظر گرفته می‌شود، افزایش احتمال تخمک گذاری و بارداری وجود دارد.
تخمک گذاری نامنظم معمولا با علائم زیر همراه است:
- پریودی‌های نامنظم یا از دست‌رفته: چرخه قاعدگی شما باید بین 21 روز تا 35 روز باشد، در غیر این صورت شما تخمک گذاری نامنظمی دارید.
- عدم افزایش دمای بدن از علائم تخمک گذاری ناموفق: اگر افزایش دمای بدن نداشته باشید، این احتمال وجود دارد که تخمک گذاری مناسبی نداشته‌اید.
- تناقض در نتایج تست تخمک گذاری: کیت‌های تست تخمک‌گذاری در چنین شرایطی می‌توانند به شما کمک کنند. اگر این کیت‌ها تخمک گذاری را به شما نشان ندهند؛ بهتر است حتما با پزشک مشورت کنید.
درمان تخمک گذاری نامنظم
درمان تخمک گذاری نامنظم معمولا براساس علت این اتفاق تعیین می‌شود. اگر بیماری تیروئید یا مشکلات هورمونی داشته باشید، با تجویز دارو توسط پزشک بعد از مدتی تخمک گذاری مناسب خواهید داشت. استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مثل یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق هم می‌تواند به شما کمک کند که تخمک گذاری موفقی داشته باشید.
چند راه برای افزایش احتمال تخمک گذاری عبارتند از:
- تنظیم وزن بدن در محدوده طبیعی
- پرهیز از ورزش‌های شدید
- عادات غذایی منظم و متعادل با دریافت کالری کافی
- مدیریت استرس
امروزه روش‌های مختلفی توسط پزشکان برای تخمک گذاری تجویز می‌شود؛ مانند مصرف قرص‌های تحریک تخمک‌گذاری یا تزریق‌هایی که هیپوتالاموس و هیپوفیز را برای ترشح بیشتر هورمون‌های تخمک‌گذاری تحریک می‌کنند. با این حال، این روش‌ها بدون خطر نیستند و باید قبل از هرچیزی بدانید که ممکن است مصرف هرکدام از این داروها عوارضی را برای شما به همراه داشته باشید.
برای اطمینان از تخمک گذاری می‌توانید از پزشک خود بخواهید برای شما آزمایش بنویسد. به عنوان مثال، آزمایش خونی که پروژسترون را بررسی می‌کند. اگر به طور منظم تخمک گذاری نمی‌کنید، قرص‌ها و تزریق‌ها می‌توانند هورمون‌های کنترل‌کننده تخمک گذاری را افزایش دهند؛ البته در نظر داشته باشید که دوز دارو باید به دقت کنترل شود تا احتمال بارداری چند قلو کاهش یابد.
مطلب پیشنهادی: سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و تأثیر آن بر تخمک‌گذاری
آیا هرماه تخمک گذاری اتفاق می‌افتد؟
رشد و آزادسازی تخمک در هر چرخه از قاعدگی، باتوجه به فاکتورهای مختلفی انجام می‌شود. تخمک گذاری و چرخه قاعدگی به طور کلی تحت تأثیر عوامل تغذیه‌ای، عاطفی و اجتماعی و… قرار دارند. عوامل کوتاه‌مدت مانند تغییرات فصلی3، استرس، ورزش، و سیگار کشیدن می‌توانند در این موضوع تأثیر داشته باشند و همچنین عوامل درازمدت مانند PCOS و اختلالات تیروئید، بر تخمک گذاری اثربخش هستند.
نکاتی برای افزایش کیفیت تخمک‌ها
دربرخی از موارد ممکن است تخمک آزاد شود ولی کیفیت مطلوبی نداشته باشد و همین موضوع معمولا باعث عدم بارداری موفق خواهد شد.
بااینکه هیچ روش اثبات شده‌ای برای افزایش کیفیت تخمک وجود ندارد، اما تغییرات شیوه زندگی می‌تواند به بهبود سلامت کلی و افزایش شانس باروری کمک کند. برخی از استراتژی‌ها عبارت‌انداز:
- داشتن یک رعایت رژیم غذایی سالم: درنظر گرفتن یک رژیم غذایی غنی از آنتی اکسیدان‌ها، ریز مغذی‌ها و اسیدهای چرب امگا 3 می‌تواند التهاب بدن شما را کاهش داده و برکیفیت تخمک آزادشده تاثیر داشته باشد.
- انجام فعالیت بدنی منظم: بهتر است ورزش‌های با شدت متوسط را برای افزایش جریان خون به تخمدان‌ها، ارتقاء تعادل هورمونی و رشد فولیکولی انجام دهید.
- تکنیک‌های کاهش استرس: روش‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن ذهن یوگا و… می‌توانند تاثیر مثبتی بر فعالیت رحم و تخمدان‌های شما داشته باشند.
- مصرف قرص و مکمل‌های تقویت تخمک: مکمل‌هایی مانند کوآنزیم Q10، دهیدرواپی آندروسترون (DHEA) و… معمولا توسط پزشک برای بهبود کیفیت تخمک تجویز می‌شود.
به غیر از تمامی این موارد گفته شده برای داشتن تخمک‌های سالم، باید خواب کافی و درست داشته باشید.استراحت مناسب برای بهبودی بدن و عملکرد کامل بدن در هنگام بیداری ضروری است. توصیه می شود روزانه حداقل ۷ تا ۸ ساعت بخوابید.
هورمون هایی مانند پرولاکتین و کورتیزول به دلیل استرس تحریک می‌شوند. این هورمون ها در فرآیند تخمک گذاری اختلال ایجاد می‌کنند؛ بنابراین مدیتیشن، یوگا، ورزش یا هر سرگرمی که ممکن است به شما در رهایی از تنش ایجاد شده کمک کند، در این زمینه مفید است. همچنین ورزش یوگا و ورزش منظم می‌تواند به افزایش جریان خون کمک کند.
مطلب پیشنهادی: فیبروم چیست؟ علائم + درمان
چه غذاهایی در بهبود کیفیت تخمک تاثیر دارند؟
نقش تغذیه در بهبود کیفیت تخمدان و تخمک‌ها را نمی‌توان ناددیده گرفت. با مصرف برخی از مواد غذایی شما تخمک‌های سالم‌تری دارید. غذاهای زیر کمک می‌کنند که تخمک‌های شما کیفیت مطلوبی داشته باشند:
- لوبیا و عدس:پروتئین‌ها به حفظ سطح قند خون، ساختمان و ترمیم سلول کمک می‌کنند. لوبیا و انواع مختلف عدس منبع غنی پروتئین، آهن، ویتامین B کمپلکس و منیزیم هستند.
- دانه‌ها:دانه‌هایی مانند کنجد، دانه کتان، تخم کدو و تخمه آفتابگردان ترکیبی از ریزمغذی‌ها و تک غیر اشباع هستند.
- آجیل و میوه‌های خشک:آجیل و میوه‌های خشک مانند گردو، بادام، بادام زمینی، بادام هندی و کشمش منابع خوبی از چربی‌های سالم، مواد معدنی، آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها هستند. آجیل‌هایی مانند آجیل برزیلی منابع خوبی از سلنیوم هستند. سلنیوم به ترمیم آسیب‌های کروموزومی در تخمک کمک می‌کند. آنتی اکسیدان‌های موجود در میوه‌های خشک به کاهش استرس اکسیداسیون در سلول‌ها کمک می‌کند.
- آووکادو: آووکادو یک غذای فوق العاده مملو از مواد مغذی و چربی‌های سالم است. آووکادو منبع خوبی از چربی‌های تک غیراشباع است که از تولید مثل سالم حمایت می‌کند و کیفیت تخمک را افزایش می‌دهد.
- توت‌ها: انواع توت‌ها مانند توت فرنگی، تمشک، زغال اخته و زغال اخته منبع آنتی اکسیدانی هستند. اینها منابع سرشار از آنتی اکسیدان‌ها، ویتامین C و فولات هستند.
- دارچین:افزودن دارچین به رژیم غذایی به مبارزه با مقاومت به انسولین و بهبود عملکرد تخمدان کمک می‌کند.
- زنجبیل: خاصیت ضدالتهابی زنجبیل به همراه بهبود هضم و گردش خون به تنظیم پریود و کاهش التهاب در دستگاه تناسلی کمک می‌کند.
- سبزیجات برگ سبز: ویتامین‌های A، B، C و E، آهن و کلسیم چند ماده مغذی حیاتی هستند که برای حفظ سلامت تخمک ضروری هستند. سبزیجات برگ‌دار مانند اسفناج، بروکلی، این مواد مغذی ضروری را در خود جای داده‌اند.
- لبنیات: محصولات لبنی مانند شیر و ماست کلسیم بیشتری به بدن شما رسانده؛ در نتیجه تخمدان‌های باکیفیت‌تری خواهید داشت.
حقایقی در مورد تخمک گذاری که نمی‌دانید
وقتی که صحبت از تخمک گذاری می‌شود، باورهای درست و غلط زیادی در این میان وجود دارد؛ به همین دلیل ما در ادامه این مقاله تصمیم دارید چند حقیقت مهم در مورد تخمک گذاری به شما بگوییم.
1. شما همیشه تخمک گذاری ندارید
شاید این مضووع کمی عجیب به نظر برسد؛ اما شما در هر سیکل از قاعدگی تخمک گذاری نمی‌کنید و این اصلا جای نگرانی ندارد. چرخه‌های به اصطلاح عدم تخمک گذاری تا زمانی که زیاد اتفاق نیفتند کاملا طبیعی هستند. مطالعات نشان می‌دهد که اکثر زنان یک تا دو سیکل در سال ممکن است اصلا تخمک گذاری نداشته باشند. با کیت تخمک گذاری هرماه می‌توانید متوجه این مسئله شوید؛ بنابراین اگر برای بارداری اقدام می‌کنید؛ بهتر است حتما از کیت تخمک گذاری استفاده کنید.
2.تخمک گذاری همیشه در روز 14 سیکل قاعدگی شما اتفاق نمی‌افتد
به طورمعمول چرخه قاعدگی یک زن 28 روز طول می‌کشد و تخمک گذاری در روز 14 سیکل انجام می‌شود. با این حال، نمی‌شود به طورقطعی گفت که تخمک گذاری در چهاردمین روز سیکل قاعدگی زنان است؛ زیرا بدن زن پیچیده است و به چنین نظریه‌هایی پایبند نیست.
علاوه‌براین، هر تخمک گذاری نتیجه یک واکنش زنجیره‌ای پیچیده در بدن است که در چرخه قبلی شروع می‌شود و هر بار می‌تواند متفاوت باشد. چندین سال پیش در یک مطالعه انجام شده، به این نتیجه رسیدند که 70 درصد از زنان بین روزهای 13 تا 15 چرخه قاعدگی خود تخمک گذاری نمی‌کنند، بلکه قبل یا بعد از آن تخمک گذاری دارند.
3. برای باردارشدن باید قبل از تخمک گذاری رابطه جنسی داشته باشید
اگر دو روز قبل از تخمک گذاری رابطه جنسی داشته باشید، احتمال بارداری بیشتری خواهید داشت. حتی در روزهای نزدیک به تخمک گذاری برقراری رابطه جنسی، احتمال افزایش شانس بارداری را بیشتر خواهد کرد.
4. تخمک گذاری همیشه با علائم همراه نیست
اگر علائم تخمک گذاری ندارید، به این معنا نیست که تخمک آزاد نمی‌کنید. گاهی افراد این شرایط را ندارند که دمای بدن خود را به طور مداوم هر روز صبح اندازه‌گیری و ثبت کنند. حتی تشخیص تغییر مخاط دهانه رحم برای برخی از زنان کار ساده‌ای نیست.
حتی استفاده از کیت‌های تخمک گذاری، که فکر می‌کنید خیلی ساده هستند، می‌تواند خیلی پیچیده باشد. باوجود همه این موارد گفته شده بهتر است برای تشخیص روزهای تخمک گذاری با یک پرشک معتبر مشورت داشته باشید.
مطلب پیشنهادی: درد زیر شکم | علل،بیماری‌های مرتبط ،روش تشخیص و نحوه درمان
محاسبه روز تخمک گذاری در سیکل نامنظم
گاهی زنان پریودی‌های نامنظمی دارند؛ علت این موضوع عدم تخمک گذاری در برخی از زنان و بهم خوردن تعادل در تولید هورمون‌ها است. بهترین کار برای جلوگیری از چنین اتفاقی، ورزش کردن به صورت مرتب است. همچنین بهتر است رژیم غذایی سالم داشته باشید و از قرص‌های ضدباریداری برای منظم کردن چرخه قاعدگی استفاده کنید. البته بهتر است این قرص‌ها توسط پزشک با توجه به شرایط شما برایتان تجویز شود.
سخن پایانی
همان‌طور که گفتیم تخمک گذاری همان فرآیند آزادشدن تخمک از تخمدان‌هاست. شما با علائمی مانند درد خفیف لگن یا شکم، افزایش دمای بدن، افزایش میل جنسی و بسیاری از علائم دیگر می‌توانید روز تخمک گذاری خود را تشخیص دهید. اگر قصد بارداری دارید، مهم است که حتما از روز دقیق تخمک گذاری خود مطلع شوید؛ می‌توانید با کمک کیت تخمک گذاری از این روز مطلع شوید. اگر هم تخمک گذاری نامنظم دارید، باید حتما با یک پزشک کاربلد و ماهر مشورت داشته باشید.
خانم دکتر انیس قاسمی راد، بهترین متخصص زنان و زایمان در کرمان است و شما می‌تواند از تخصص‌های ایشان برای حل کردن مشکل خود استفاده کنید.